A Xunta de Galicia está a facer circular un documento no que, «facendo da necesidade virtude», promove un cambio radical na maneira de entender o ensino universitario público en Galicia, baseado na experiencia destes meses de confinamento. Neste texto analizamos as sete pifias máis salientables de dito documento.
- O ensino combinado, a distancia e presencial, require de menos horas presenciais
A ecuación parece sinxela. Como nas clases maxistrais explícanse contidos que están nos libros ou en Internet, o alumnado pode estudar devanditos contidos pola súa conta. Non é necesario ir a clase para iso.
Con todo, o ensino combinado (blended learning, flipped learning, blended flipped learning) expón un modelo innovador que nada ten que ver coa afirmación anterior, e baséase nun suposto contrario ao da primeira afirmación: a clase presencial é especialmente valiosa, xa que é o momento onde se experimenta a maior capacidade comunicativa e de intercambio de coñecementos. Por tanto, non a podemos desperdiciar contando cousas que o estudiantado pode ler nos libros ou buscar en Internet, senón que debemos aproveitar para que o persoal docente, con todo o seu coñecemento, experiencia e capacidade de comunicación, enriqueza a experiencia formativa proporcionando aquilo que precisamente non se pode atopar nos libros ou en Internet.
Así, a clase presencial serve, nun modelo de ensino combinado, para debater supostos, aclarar dúbidas, describir experiencias, traballar en grupo problemas do mundo real…
Facer isto ben require polo menos as mesmas horas de presencialidade, só que utilizadas doutra maneira. To flip, en inglés, significa darlle a volta a algo. A idea es que agora faise na casa o que tradicionalmente facíase nas aulas maxistrais, e faise na aula o que antes facíase na casa. Esto, require dispor de material de calidade e atractivo para que o estudantado poida estudar de maneira autónoma. Para iso fan falta recursos adicionais, non menos recursos.
- Imos cara a un novo modelo de calidade combinada
A «calidade blended» ou calidade combinada non existe. É un concepto aberrante. A calidade non pode depender do sistema de transmisión de coñecementos concreto elixido. Todo o contrario. Unha vez implantado un sistema de garantía de calidade, este debe ser o mesmo independentemente de como evolucione o sistema de transmisión de coñecementos. Esta é a única maneira de poder avaliar, durante a súa implantación e a posteriori, se o novo sistema obtén mellores ou peores resultados, e o custo ou beneficio de obter os devanditos resultados.
Outro aspecto que o documento ignora totalmente é o grande esforzo feito polas universidades do SUG durante os últimos anos para acadar certificacións de calidade internacionais como Eur-ACE, Euro-Inf ou Chemistry Quality Eurabel para algúns dos seus títulos. O máis probable é que renovación de ditas certificacións veríase comprometida seriamente de implantar de maneira atropellada un novo modelo de ensino-aprendizaxe das características prescritas no plan da Xunta de Galicia.
Á hora de estudar a calidade do ensino universitario téñense en conta un amplo abano de aspectos e indicadores. O método de impartición da docencia, as actividades desenvolvidas, ou os sistemas de avaliación son algúns deles. Pero non se poden converter nun fin en si mesmos. Son parte do medio para alcanzar un fin.
- Os contidos divídense en teóricos e prácticos, que se transmitirán respectivamente a distancia e de maneira presencial
O concepto de «clases de teoría» e «clases prácticas», ou «exame de teoría» e «exame práctico», é algo que debería ter desaparecido coa implantación do modelo de Bolonia. Se non o fixo, é por falta de recursos. De feito, na maioría dos países da nosa contorna non ten ningún sentido, e no mundo anglosaxón nunca o tivo (como se traduce «exame de teoría» ao inglés?). Os contidos, as actividades, os procedementos de avaliación, serven para desenvolver unha serie de competencias e habilidades prescritas en cada titulación, e a fronteira entre contido teórico e contido práctico non debería de existir. Un vídeo onde se explica como realizar unha ligadura de trompas é contido teórico ou práctico? Unha clase maxistral onde se transmite a interpretación correcta dun real decreto baseada na xurisprudencia é unha clase teórica ou práctica?
Como diciamos antes na pifia primeira, este tipo de afirmacións queden na superficie, na anécdota, e por moito que salpimentemos o noso discurso con palabras como «holístico», «blended» ou «integrado», non conseguiremos que o seu valor discursivo aumente. O proceso de ensino universitario é algo moito máis complexo.
- Os materiais tradicionais pódense converter en materiais de calidade utilizando especialistas en deseño multimedia
Que un material sexa bo ou malo non depende do formato ou da calidade do soporte. Todos coñecemos películas horrendas cun investimento multimillonario en produción, e películas marabillosas feitas cuns poucos euros. Que o material de ensino universitario sexa bo ou malo depende do creador ou creadora orixinal de devandito material (normalmente un profesor ou profesora universitarios). Máis que persoal técnico audiovisual que «enriqueza» a aparencia do material, sería necesario dotar os recursos necesarios para que o persoal académico desenvolvese as súas propias capacidades docentes. O resto é útil, mesmo pode ser extremadamente conveniente para mellorar o recoñecemento público do noso traballo, pero por favor, non quedemos na anécdota.
- Os sistemas de vixilancia automatizada de exames son de todo seguros e garanten a supervisión en liña
Como todo sistema tecnolóxico, os sistemas de vixilancia de exames automatizados (proctoring applications ou proctoring systems) son falibles, dan problemas, e pódense atacar de maneira máis ou menos sinxela. Internet está chea de exemplos sobre como vencer a un destes sistemas. Ademais, son caros e supoñen unha fonte de tensión adicional para os e as examinandos.
Estes sistemas son a opción menos mala cando existe unha causa de forza maior que impida realizar exames presenciais (como unha pandemia, ou a imposibilidade de estar no lugar físico da proba), ou debido ao propio modelo de negocio da universidade (universidades online). E xa está.
É certo que existen sistemas de avaliación dos coñecementos eficientes, moi probados, 3D, de supervisión continua, transparentes, totalmente integrados, e de balde. Chámanse probas presenciais. Nun sistema de educación universitaria combinado como o que perseguen as autoridades do goberno de Galicia para o Sistema Universitario Galego, para que necesitamos sistemas de proctoring podendo facer exames presenciais?
- As familias e o sector produtivo esixen un modelo de ensino cun alto compoñente non presencial
Esta é unha das pifias máis perigosas de todas, porque é totalmente infundada. A nosa experiencia (a de todas aquelas profesoras e profesores universitarios que nos tivemos que pelexar co ensino a distancia durante o confinamento) di exactamente o contrario.
Os nosos estudantes decidiron matricularse nas nosas universidades públicas presenciais, e non se matricularon nunha universidade a distancia, cando hai unha ampla oferta dispoñible. O noso punto forte é precisamente ser quen de ofrecer unha formación universitaria de calidade nunha contorna física excepcional. Os nosos e nosas estudantes valoran a posibilidade de compartir a súa formación con outras persoas cos seus mesmos intereses, o contacto co profesorado, as nosas instalacións, a vida no campus, as posibilidades de lecer que ofrece a nosa contorna…
Non se trata de facer da necesidade virtude. Trátase de facer da necesidade unha experiencia que nos permita a nós, os membros da comunidade universitaria, facer as cousas mellor no futuro.
- Un cambio transcendental, unha revolución na educación universitaria, pódese pilotar desde fóra da Universidade
Este proceso non se pode desenvolver en seis meses, co obxectivo de estar completamente implantado nun ano. A historia ensínanos que a Universidade é dona do seu propio futuro, e o seu profesorado, estudantes e persoal de administración e servizos son as persoas idóneas para pilotalo, porque son as que coñecen de primeira man as súas fortalezas e debilidades. Por iso, a nosa constitución protexe o concepto de autonomía universitaria.
Isto non quere dicir que a Universidade non deba de render contas. Por suposto que si. Pero ter a obriga de render contas non significa que o seu futuro teña que estar condicionado polas ocorrencias, máis ou menos acertadas, dunha consultora externa, ou mesmo dun goberno.
A Universidade ten vocación de estar en primeira liña da innovación. Lévao facendo desde sempre. Deixádenos traballar e non vos defraudaremos.
Comentarios